یاختههای بنیادی جنینی (به انگلیسی: Embryonic stem cell)، یا (ایاس ES) بنیاختههایی هستند که از تودهٔ سلولی داخلی بلاستوسیستِ؛ یک مرحلهُ ابتدایی جنینی پیش از لانهگزینی، حاصل میشوند.[۱][۲] جنین انسان در ۴ تا ۵ روز بعد از لقاح به مرحلهٔ بلاستوسیست میرسد؛ که در آن زمان آنها از ۵۰ تا ۱۵۰ یاخته تشکیل شدهاند.
منزویساختن امبریوبلاست یا تودهٔ سلولی داخلی (آیسیام ICM) به تخریب بلاستوسیست منجر میشود، که به مطرحشدن مسائل اخلاقی، از جمله این که آیا جنین در مرحلهٔ پیشکاشت باید از نظر وضعیت اخلاقی یا حقوقی؛ به همان صورت وجود توسعهیافتهتر انسان در نظر گرفتهشود یا نه، میانجامد.[۳][۴]
یاختههای بنیادی جنینی انسان اندازهای کم و بیش نزدیک به ۱۴ میکرومتر دارند در صورتی که یاختههای بنیادی جنینی موش به ۸ میکرون نزدیکتر است.[۵]
با توجه به قدرت تکثیر بالای این سلولها، نگرانی اصلی در مورد پیوند ES به بیماران برای درمان، توانایی آنها برای تشکیل تومور از جمله تروما است.[۲۰] راهکار اصلی برای افزایش ایمنی ESC در کاربردهای بالینی بالقوه تمایز دادن سلولها به انواع سلولهای خاص (برای مثال سلولهای کبدی) است که توانایی ایجاد تومور را کاهش یا حذف میکند.[۲۱]
یاختههای بنیادی جنینی، از مرحلهٔ نخستِ بلاستوسیستِ جنینِ پستانداران به دست میآیند، استعداد و توانایی آنها به تمایز و تبدیل به هر گونه یاخته، و توان آنها برای انتشار و زادآوری، ویژه و چشمگیر است. ویژگیهای یاختههای بنیادی جنینی شامل داشتن کاریوتیپ معمول، حفظ فعالیت تلومرازی بالا، و نمایش قابل توجه و بلند مدت توان تکثیر میباشد.[۶]
پرتوانیویرایش
سلولهای بنیادی جنینی حاصل از توده سلولی داخلی، پرتوان بوده، میتوانند تمایز یافته و اکتودرم ابتدایی را تولید کنند که در نهایت در طول گاسترولاسیون به همه اجزا سه لایه جوانه شامل اکتودرم، مزودرم و اندودرم تمایز مییابند. این سه لایه بیشتر از ۲۲۰ نوع سلول را در بدن بزرگسالان تشکیل میدهند.
به عبارتی سلولهای بنیادی جنینی ازسلولهای بنیادی بالغ که در بزرگسالان وجود دارند، توسط خاصیت پرتوانی متمایز میشوند. درحالیکه، سلولهای بنیادی جنینی میتوانند انواع سلولها را ایجاد کنند، سلولهای بنیادی بالغ چندتوان بوده و میتوانند تنها تعداد محدودی از انواع سلولی را تولید کنند.
چنانچه بتوانیم پتانسیل پرتوانی سلولهای بنیادی جنینی (تمایز به انواع سلولها) را به صورت برون تنی تحت کنترل درآوریم ممکن است بتوان از این سلولها به عنوان وسیلهای برای ایجاد انواع سلول یا انواع بافتهای مورد نیاز استفاده کرد در این صورت یک روش درمانی جدید برای دامنه وسیعی از عوامل آسیبرسان به بافتها همچون افزایش سن، برخی بیماریها یا آسیبهایی که منجر به صدمه بافتی میشوند، فراهم میسازد.
تکثیرویرایش
سلولهای بنیادی جنینی قادرند تحت شرایط مشخصی به شکل نامحدود و به صورت تمایز نیافته تکثیر شوند چنین ظرفیتی تا زمان دریافت پیامهایی که حاکی از فراهم بودن شرایط تمایز است، ادامه مییابد.[۷] این قدرت تکثیر به سلولهای بنیادی جنینی اجازه میدهد که به عنوان ابزاری مفید برای تحقیقات و پزشکی بازساختی استفاده شوند.